Apologeet.nl
Fideïstische apologetiek?
Als je denkt dat het verdedigen van het christelijk geloof, of apologetiek, maar een kleine discipline binnen de theologie is, dan zul je misschien verrast zijn dat er verschillende stijlen zijn. Deze stijlen hebben hun eigen uitgebreide literatuur. Er zijn vier hoofdtypen van christelijke apologetiek: Klassiek, bewijskundige, presuppositioneel en fideïsme.
In deze video wil ik met jullie kijken naar de fideïstische apologetiek. Ik ga niet de diepte in, maar ik wil graag wat meer uitleggen over wat het is en hoe we het kunnen gebruiken.
Fideïsme
Een fideïst is iemand die bij het nastreven van religieuze waarheid meer vertrouwt op geloof dan op rede. Het woord is ontleend aan het Franse woord: fidéisme. De Fransen leenden het op hun beurt van het Latijnse fidēs, wat ‘vertrouwen’ en ‘geloof,’ betekent. De Fransen voegden er het -isme aan toe.
Fideïstische Apologeet
Dit zou ons al een idee moeten geven van wat een fideïstische apologeet probeert te doen, toch? In plaats van te vertrouwen op het intellect, legt een fideïst de nadruk op geloof boven rede. Dat wil niet zeggen dat ze hun hersenen uitschakelen! Nee, het is meer dat ze op geloof vertrouwen omdat ze geloven dat geloof een geschenk van God is. Ze stellen dat we God niet volledig kunnen begrijpen omdat ons verstand maar beperkt is.
Een heel bekend vers dat we kunnen gebruiken om dit idee te verdedigen is Efeziërs 2:8
Want uit genade bent u zalig geworden, door het geloof, en dat niet uit u, het is de gave van God.
Maar deze tekst kan anders uitgelegd worden als je nadruk legt op het woordje ‘genade.’ De verzen die we lezen in 1 Korintiërs 2:11-13 lijken het fideïstische stanpunt iets duidelijker te maken.
Want wie van de mensen kent de dingen van de mens dan de geest van de mens, die in hem is? Zo kent ook niemand de dingen van God dan de Geest van God. En wij hebben niet ontvangen de geest van de wereld, maar de Geest Die uit God is, opdat wij zouden weten de dingen die ons door God genadig geschonken zijn. Van die dingen spreken wij ook, niet met woorden die de menselijke wijsheid ons leert, maar met woorden die de Heilige Geest ons leert, om geestelijke dingen met geestelijke dingen te vergelijken.
Voorbeelden
Ik denk dat deze benadering heel zinnig kan zijn. Ik wil niet zeggen dat ik alleen maar deze benadering zou gebruiken, maar in sommige gevallen vertrouw ik meer op het geloof dan op de rede.
Een goed voorbeeld hiervan is de leer van de Drie-eenheid. Ik heb naar veel goede uitleggingen geluisterd, toch ben ik nog steeds verbaasd over sommige aspecten van dit theologische concept. Misschien zijn anderen veel slimmer dan ik, dat geeft niet! Maar in dit geval vertrouw ik vaak op geloof. Ik geloof dat het waar is en dat het een goede weergave is van wie de Here is.
En hoe zit het met Gods natuur? Het is een studiegebied waar geen einde aan lijkt te komen. God is liefde; God is goed; God is rechtvaardig, enzovoort, enzovoort. Ik vertrouw vrij vaak op geloof in plaats van dat ik in staat ben om Zijn natuur te vangen in een degelijke wiskundige manier van redeneren.
Deze eigenschappen van God zijn zo ingewikkeld dat het misschien beter is om er vanuit geloof over te praten. Als een ongelovige ernaar vraagt, probeer ik voorbeelden te geven en als ik dan vastzit, geef ik vaak toe dat dit iets is wat ik heb beslist te aanvaarden door het geloof, zoals gegeven door de Heilige Geest.
Niet apologetisch?
Sommigen beweren dat fideïsme helemaal geen deel uitmaakt van apologetiek. Het lijkt erop dat je met deze benadering de meer rationele manieren om het geloof te verdedigen buiten beschouwing laat. Het ligt echter iets anders als we kijken naar wat Evans over fideïsme heeft gezegd.i
Evans zegt dat we een onderscheid moeten maken tussen irrationeel fideïsme, wat ontkent dat we verstandig of logisch kunnen of moeten nadenken over geloofskwesties, en verantwoord fideïsme, wat probeert een beargumenteerde zaak te bouwen voor het bekijken van het geloof.
Deze tweede groep gelooft dat het gerechtvaardigd is om over geloof te redeneren, ook al geloven zij dat alles aan het christendom boven, voorbij en in zekere zin tegen de rede is. Wat zij bedoelen met ‘rede’ is de menselijke rede of rationaliteit—zij beweren dat we deze zaken niet kunnen doorgronden met het menselijk verstand. Met andere woorden, zij zeggen dat sommige waarheden van het christendom ver buiten ons vermogen liggen om ze te begrijpen of op een logisch definitieve manier uit te drukken. En eerlijk gezegd? Ik denk dat ze hier een heel goed punt hebben. We hoeven de ongelovige niet te af te serveren met een bot antwoord als “Oh, je moet gewoon geloven!” Nee, in plaats daarvan kunnen we, wanneer we geconfronteerd worden met zeer moeilijke onderwerpen, proberen uit te leggen waarom de rede niet in staat is om een acceptabel antwoord te geven en dan laten zien dat het geloof wel een manier biedt om het probleem te doordenken.
Niet populair
Ik denk dat deze benadering niet erg populair is in de meer westerse delen van de wereld. Daarmee bedoel ik de delen van de wereld waar we min of meer beïnvloed zijn door vroege theologen als Thomas van Aquino.
Wat heeft Aquino er dan mee te maken? Nou, daarvoor hebben we een beetje geschiedenis nodig. Vlak na het Concilie van Chalcedon, dat in 451 n.Chr. werd gehouden, zien we een grote tweedeling in de kerk, da wat we nu het grote schisma noemen. Dit schisma ging over het idee wie de Heilige Geest was. In de geloofsbelijdenis van Nicea zeiden de kerkvaders dat de Heilige Geest voortkwam uit de Vader. Maar paus Leo (en met hem vele anderen) zei dat de Heilige Geest voortging uit zowel de Vader als de Zoon, en hij wilde dit toevoegen aan de geloofsbelijdenis. Deze geloofsbelijdenis van Nicea was erg belangrijk voor alle christenen en daarom weigerden velen uit de oosterse kerk om nog iets aan deze geloofsbelijdenis toe te voegen. Om een lang verhaal kort te maken. De paus zei ja, zij zeiden nee, en ze gingen allebei hun eigen weg.
Vanaf dit moment hadden we twee grote kerken, namelijk de westerse katholieke en de oosters-orthodoxe. Beide kerken hadden hun reuzen in de theologie. De katholieke kerk werd sterk beïnvloed door mensen als Aquino. Aquino leerde in principe dat we kunnen beschrijven wie God is. Hij zei dat God niet uit delen bestaat, maar dat Hij is. God is bijvoorbeeld liefde en liefde is niet alleen maar een deel van God. Dit maakte het voor christenen mogelijk om de dingen van God te bestuderen. Maar dat niet alleen. Als we God kunnen bestuderen, kunnen we ook bestuderen wat Hij heeft gemaakt. Met andere woorden, we kunnen theologie berijven op een academische manier. Dit heeft geleid tot de studie van allerlei soorten wetenschappen. Wat de atheïstische of seculiere leraren je ook willen doen geloven, de kerk heeft de academische wetenschappen gestimuleerd. De kerk heeft nooit wetenschap of wetenschappers onderdrukt, dit is een mythe die in de renaissance populair werd. Die keer dat ze Galileo op het matje riepen was omdat hij zijn bewijzen niet liet zien. Hoe dan ook, vraag het een serieuze historicus en hij of zij zal dit toegeven.
Terug naar het onderwerp. We hebben misschien moeite om dingen op geloofsbasis te vertrouwen vanwege onze wetenschappelijke instelling. In de Oosters-Orthodoxe Kerk zou dit heel anders kunnen zijn. Deze kerk werd sterk beïnvloed door theologen als Palamas. Palamas geloofde dat we Gods energie kunnen waarnemen en daardoor kunnen begrijpen wat God doet, maar we kunnen Gods essentie zelf niet begrijpen of overdenken. Het gevolg is dat de Oosters-Orthodoxe Kerk tot op de dag van vandaag liever spreekt over wat God niet is, in plaats van over wat Hij wèl is. Ze zullen dus niet zeggen dat God almachtig is, maar eerder dat God door niets beperkt wordt. Met andere woorden, wat God is, is min of meer een mysterie. Daarom zien we meer mystiek in de Oosters-Orthodoxe Kerk. En ik denk dat de fideïstische stijl van apologetiek hen misschien meer aanspreekt dan de westerse christenen.
Luther
Maar vergeet Luther niet! Fideïsme is ook te vinden in de Lutherse tradities. Niet dat Luther een echte fideïst was, maar het is niet moeilijk om sleutelelementen te vinden in zijn leven en dat van zijn volgelingen. Luther zei dat vergeving van zonden een geschenk van God is door geloof alleen. Hij stelde dat wij mensen dit geschenk nodig hadden vanwege onze gebondenheid aan de zonde—dat is een geestelijke gebondenheid die zo sterk is dat de menselijke geest eenvoudigweg niets wezenlijks kan weten over de Schepper of over Zijn werk. Luther geloofde sterk dat we niet eens kunnen begrijpen hoe de bevrijdende waarheid van het evangelie werkt. Nee, zei hij, we kunnen deze dingen alleen weten door het werk van de Heilige Geest.
Je ziet dat Luther niet echt positief was over de menselijke rede. Als het gaat om de eeuwige zaken van het leven in het koninkrijk van de hemel, zag Luther de ‘natuur’ als ‘absoluut stekeblind’ en de menselijke rede als volledig onbekwaam.ii Hij concludeerde dat ‘God niet onderworpen is aan de rede en syllogismen, [logische redenering die uit drie delen bestaat: twee stellingen en een daaruit afgeleide conclusie] maar aan het woord van God en het geloof.’ iii
Het is goed mogelijk dat dit Luther er, onder anderen, toe aanzette om de Bijbel in de normale taal te vertalen. Hij geloofde dat alles wat we over God kunnen weten, komt door het geloof, zoals gegeven door de Heilige Geest, en door de Schrift. Ik kan me hier wel in vinden omdat ik heb gemerkt dat velen op het platteland van Madagaskar het evangelie niet echt begrijpen. Ze hebben het misschien gehoord, maar dan vaak in de officiële taal, maar die taal staat ver af van hun dialect. Ik heb zelf gezien hoe ogen werden geopend toen mensen het evangelie in hun eigen dialect hoorden. Als ik voorlees uit het Evangelie van Lukas, dat mijn Malagasy vriend en ik hebben vertaald in een Malagasy dialect dat Antanala heet, zie ik begrip op de mensen neerdalen. Luther zei: ‘Laten we ons geen zorgen maken: het evangelie heeft onze hulp niet nodig; het is uit zichzelf sterk genoeg. Alleen God beveelt het.’ iv
Toepassing
Oké, maar wat kunnen we doen met dit soort apologetiek? Hoewel velen de voorkeur lijken te geven aan solide bewijsvoering, zullen we zeker mensen ontmoeten die meer georiënteerd zijn op de ‘emotionele’ aspecten van het leven. Ik heb veel mensen ontmoet die niet erg geïnteresseerd leken te zijn in wetenschap of wereldbeelden of wat dan ook. Zodra ik begon te praten over de verzekering van gewoon geloven dat Jezus me gered heeft, waren ze geïntrigeerd. Ze wilden meer weten over dit geloof dat mij zo veel rust in mijn hart geeft. Want dat is toch wat geloof doet? Je hoeft niet achter alle kennis aan te rennen. Je hoeft je geen zorgen te maken over alle zogenaamde bewijzen tegen het geloof. Je gelooft gewoon datgene waarvan de Heilige Geest je verzekert.
Ik herinner me nog goed dat ik ergens rond 2008 een korte documentaire zag over een fossiel met de naam Ida. De heer David Attenborough verkondigde stoutmoedig dat dit fossiel eindelijk een einde zou maken aan religie. Dit fossiel was de voorouder van de mens! Ik weet dat er heel wat christenen waren die hierdoor in de problemen kwamen met hun geloof. Ik had niet echt een antwoord op deze aanval op het scheppingsverhaal van de Bijbel. Maar ik realiseerde me ook dat ik nooit helemaal ècht in staat zou zijn om de schepping volledig te begrijpen. Ik besloot Gods woord, de Bijbel, te vertrouwen op grond van geloof dat mij gegeven was door Zijn Geest.
Sommigen maakten mijn standpunt belachelijk. Wat had ik nog meer nodig om mijn kinderlijke idee van de schepping op te geven? Ik hoefde niet lang te wachten. In 2009 vond ik twee kleine artikelen, één in de New York Times en één in BBC News, die allebei in feite zeiden dat Ida alleen maar een soort maki was. Meneer Attenborough had te vroeg gejuicht! Mijn sceptische vrienden, die er op aan drongen om mijn standpunt over de schepping op te geven, hadden evenzo te vroeg gejuicht!
Helaas waren sommige christenen minder ‘koppig’ in hun geloof dan ik. Apologetiek is geweldig! Maar alleen als we ons bewust zijn van onze tekortkomingen. We kunnen gewoon niet alle antwoorden hebben. Vertrouwen op de Heilige Geest voor je geloof is heel verstandig.
Fideïsme verdient zeker een plaats in ons theologisch arsenaal!
Outro
Hoe dan ook, laat me weten wat je ervan vindt in de commentaren. Misschien ben je het niet eens met bepaalde dingen? Laat gewoon een reactie achter. Denk eraan! Ik ben vooral actief op mijn Odysee kanaal. Je vindt een link naar dat kanaal in de beschrijving van deze video of op mijn website. Als je het leuk of interessant vindt wat ik doe, kun je je abonneren op mijn kanaal en vergeet dan ook niet op de notificatie bel te drukken—als je tenminste op de hoogte wilt blijven van nieuwe video’s!
Ik stel jullie gebeden en steun zeer op prijs! Kijk in de beschrijving van deze video om te zien hoe je me kunt helpen. Ik zal daar ook een link plaatsen naar zowel de Nederlandse als de Engelse transcripties van deze video.
Gods zegen, bedankt voor het kijken en, zo de Heer wil, zien we elkaar in de volgende video!
Eindnoten:
i C. Stephen Evans, Faith Beyond Reason: A Kierkegaardian Account, (vertaling: Jurgen Hofmann), Reason & Religion (Grand Rapids: Eerdmans, 1998), especially 52, 55.
ii Luther, “Postil [Epistle] for Epiphany,” on Isaiah 40:1-6, in WA 10, pt. 1/1, 531; cited in Gerrish, 12, (vertaling: Jurgen Hofmann).
iii Luther, The Disputation Concerning the Passage: “The Word Was Made Flesh” (1539), in LW 38:239-244. (vertaling: Jurgen Hofmann).
iv Luther, Sermon on Faith and Good Works, cited in J. K. S. Reid, (vertaling: Jurgen Hofmann), Christian Apologetics (London: Hodder & Stoughton; Grand Rapids: Eerdmans, 1969), 131.
