Apologeet.nl

Het probleem van het kwaad

De Epicurische paradox wordt heel vaak gebruikt als middel om het bestaan van een God te ontkennen of in ieder geval twijfel te zaaien. Nu heb ik het geluk dat ik mijn eigen atheïstische en sceptische volgelingen op mijn videokanalen heb. Ik bedoel, sommigen zouden zelfs zeggen dat een zichzelf respecterende apologeet op zijn minst zijn eigen YouTube-atheïst zou moeten hebben… En Tadadadaa! Ik heb er meerdere! Hoe dan ook, één van hen plaatste deze paradox onder verschillende van mijn video’s op Odysee.

De epicuristische paradox

Zullen we samen naar de stroomdiagram van deze paradox kijken? Klik op de afbeelding rechts voor een groter formaat

Nou, dat klinkt overtuigend toch? Als je het snel leest klinkt het misschien zelfs logisch, en ik geloof dat dit de reden is waarom zovelen deze paradox graag gebruiken.

Het echte verhaal

Voordat we op de stroomdiagram hier boven ingaan, lijkt het me goed dat we eerst de oorspronkelijke paradox moeten lezen. Epicurus van Athene (BC 341-270) was de stichter van ‘de Tuin’, een filosofieschool. Epicurus geloofde dat de goden zich niet met ons, mensen, bemoeiden. Epicurus geloofde dat het doel van de filosofie was om vrede en rust te bevorderen en het lijden te verlichten. We weten echter niet eens zeker of deze paradox van hem afkomstig is, het was waarschijnlijk gewoon een populaire manier om God af te wijzen waar zijn naam onder stond.

De christelijke filosoof Lucius Caecilius Firmianus Lactantius (ca. 250-325 na Chr.) haalt de paradox aan in zijn boek De ira Dei. Nu is dat een boek in het Latijn, dus gebruik ik een vertaling die ik op het web vond en vervolgens hier weer zelf van het Engels in het Nederlands heb vertaald.ⁱ

Epicurus zei dat God ofwel het kwaad wil elimineren en het niet kan; of wel kan, maar niet wil; of noch kan, noch wil; of wel kan en wil. Als Hij het wil en niet kan, is Hij zwak—en dat is geen goede beschrijving van God. Als Hij wel kan, maar niet wil, is Hij jaloers, wat ook niet past bij God. Als Hij niet kan of wil, is Hij jaloers en zwak—en is Hij dus niet God. Als Hij kan en wil, wat de enige juiste conclusie is… God, waar bent U?

Dus in plaats van zich af te vragen waarom er kwaad is, vroeg Epicurus zich blijkbaar meer af over de veronderstelde afwezigheid van God in deze wereld.

Lactantius kwam met een zeer interessant antwoordⁱⁱ

Want God is in staat te doen wat Hij wil, en er is geen zwakheid of afgunst in God. Hij kan dus het kwaad wegnemen, maar dat wil Hij niet maar Hij is niet afgunstig. Want daarom neemt Hij ze niet weg, omdat Hij tegelijkertijd wijsheid geeft, zoals ik heb aangetoond; en er is meer goedheid en genoegen in de wijsheid dan ergernis in het kwaad. Want de wijsheid doet ons zelfs God kennen, en door die kennis de onsterfelijkheid bereiken, welke het voornaamste goed is. Daarom, tenzij we eerst het kwaad kennen, zullen we niet in staat zijn het goede te kennen. Maar Epicurus zag dit niet, noch iemand anders, dat als het kwade wordt weggenomen, de wijsheid op dezelfde manier wordt weggenomen; en dat er geen sporen van goedheid in de mens overblijven, waarvan de aard bestaat in het verdragen en overwinnen van de bitterheid van het kwade. En zo zouden wij, ter wille van een geringe winst bij het wegnemen van het kwaad, beroofd worden van een goed, dat zeer groot en waar en eigen aan ons wezen is. Het is dus duidelijk dat alle dingen worden voorgesteld ter wille van de mens, zowel kwaad als goed.

Wat betekent dit? Lactantius zegt eigenlijk dat God het kwaad kan wegnemen, maar dat niet wil, niet omdat Hij zelf slecht is, maar omdat Hij ons wil leren om samen met Hem het kwaad te bestrijden, en dat is goed.

Ik besef dat dit geen antwoord is dat mijn atheïstische vrienden willen horen. De meesten van hen geloven niet eens dat het mogelijk is om een relatie met God te hebben waarin we iets kunnen leren. Ik denk dat het hen eigenlijk bang maakt om na te denken over een relatie met God. Nee, daar geven ze niet om, en ze willen alleen dat het kwaad en het lijden meteen ophouden; ze willen er niet tegen vechten; ze willen niet iets nieuws leren, en ze willen niet eens nadenken over het effect dat het op hen heeft als God het kwaad helemaal vernietigt. Dus in die zin denk ik dat de meeste van mijn sceptische en atheïstische vrienden bij voorbaat elk antwoord waarin God een rol speelt, zullen afwijzen.

Ja of Nee

Oké, laten we teruggaan naar de stroomdiagram. De grootste tekortkoming van deze paradox ligt in het idee dat je de vragen alleen met ‘ja’ of ‘nee’ kunt beantwoorden. Dat is prima bij de eerste drie vragen. Je zou echter kunnen stellen dat je ook met ‘misschien’ kunt antwoorden, maar dan komen we op het terrein van agnosticisme, wat een religieuze oriëntatie van twijfel is; een ontkenning van de ultieme kennis van het bestaan van God. De paradox geeft slechts een paar opties en gaat voorbij aan het feit dat we meer opties kunnen bedenken. Dat maakt het een valse paradox. Uiteindelijk is het dus helemaal geen paradox.

Maar als we kijken naar de vierde premisse, ‘wil God alle kwaad voorkomen’, wordt het interessant. Als we ‘nee’ zeggen, zegt de scepticus dat dit betekent dat God niet goed is. Als we ‘ja’ zeggen, duikt de scepticus er meteen bovenop, en zal hij vragen waarom God het dan niet voorkomt. Maar wat gebeurt er als we de vraag beantwoorden met ‘soms’?

Nu moet de scepticus mogelijke antwoorden bedenken waarom God soms het kwaad laat gebeuren. Wat zou het antwoord zijn? Gewoon zeggen dat het slecht is om het te laten gebeuren volstaat niet. Ik laat mijn kind in de bomen in onze tuin klimmen. Ik ga echt niet elke keer onder de boom staan om hem op te vangen voor het geval hij naar beneden valt. Maar in sommige gevallen sta ik er wel. Ik kan vele redenen bedenken waarom ik dat wel of niet doe. Daar niet gaan staan is niet persé immoreel. Ik kan heel goede redenen hebben om niet de hele dag onder die boom te gaan staan. Zo kan God ook heel goede redenen hebben om het kwaad te laten gebeuren. Zeggen dat God liefdeloos en slecht is omdat hij het laat gebeuren is gewoon dom. Hoe kunnen wij, stervelingen, denken te weten waarom deze dingen gebeuren?

Wat als we antwoorden met ‘ja’

Maar laten we verder gaan. Als we ‘ja’ antwoorden op de vraag of God het kwaad kan voorkomen, gaan we naar het volgende deel waar het diagram vraagt waarom er kwaad in de wereld is. We hoeven niet zelf te antwoorden omdat het schema dat zelf al voor ons doet, we komen gewoon uit op slechts drie opties in het stroomdiagram.

Satan [waarop in het stroomdiagram staat dat een almachtige God Satan moet vernietigen].

Om ons te testen [waarop het stroomdiagram zegt dat een alwetende God al het antwoord weet en dus niets hoeft te testen].

Andere reden [waarop het stroomdiagram aandringt dat een almachtige God zich ook met die redenen heeft beziggehouden. Als Hij dat niet doet, is dat misschien omdat Hij zich ook met die redenen niet kan of wil bezighouden].

Het maakt niet uit welke andere optie je kunt bedenken. Ze vallen allemaal onder de derde categorie: Andere reden. En zie daar! De maker van dit stroomdiagram heeft besloten dat God niet almachtig lijkt te zijn, of in het andere geval een ongeïnteresseerde, afstandelijke God. Dit brengt ons terug bij Epicurus. Epicurus was een zogenaamde Deïst. Een Deïst gelooft in God, maar gelooft niet dat Hij interactie heeft met zijn schepping. Deïsten geloven dat het kwaad er is omdat God graag wil pronken door het te vernietigen. Ja, deisten geloven dat Hij in staat is het kwaad te verslaan, maar voorlopig kan Hij zich er niet druk om maken. Hij is ver weg en bemoeit zich niet met aardse zaken. Daarom gaat de oorspronkelijke paradox niet over het bestaan van het kwaad, maar over Gods afwezigheid te midden van het kwaad.

De maker van dit stroomdiagram verraadt in feite zijn deïstische neiging. De diagram verondersteld het bestaan van God, en daarom kan een atheïst dit schema niet echt gebruiken. Een christen kan vele goede redenen bedenken waarom het kwaad bestaat. Maar in dit stroomdiagram worden al onze redenen gereduceerd tot die ene optie waarin de maker stelt dat God helemaal geen almachtige God is of dat Hij een totaal ongeïnteresseerde God is, die zich niet druk maakt om ons. Het aanvaarden van die uitkomst brengt ons in een oneindige lus. Het stroomdiagram is slechts een slimme truc met woorden en betekenissen. Het duwt ons zachtjes in de richting van een God die het niet waard is geprezen te worden of in de richting van deïsme. Het duwtje is zo subtiel dat velen van ons het niet eens merken. We hebben het veel te druk met nadenken over een antwoord. We volgen al snel de pijlen zoals getekend door de maker van dit stroomdiagram. We lopen gewoon in cirkels rond, tenzij we de premisse van een ongeïnteresseerde verre God niet aanvaarden.

Vrije wil zonder kwaad

Laten we het tenslotte eens hebben over het antwoord dat veel christenen geven, dat van de vrije wil.

1. Het kwaad bestaat
2. Kan God het kwaad voorkomen? [Ja]
3. Weet God van al het kwaad? [Ja]
4. Wil God het kwaad voorkomen? [Ja]
5. Waarom is er dan kwaad? [Het is nodig voor dit universum]
6. Zou God een universum hebben kunnen scheppen zonder? [Ja]
7. Waarom deed hij dat niet? [Vrije wil]
8. Zou God een heelal hebben kunnen scheppen met vrije wil en zonder kwaad? [Ja en nee, maar lees verder!]

Dus God wil het kwaad voorkomen, maar laat het toch gebeuren. Waarom? Omdat het nodig is voor het universum waarin we leven. Ik kom zo bij het antwoord op het ‘waarom’ van dit alles.

We gaan verder met nummer zes en zeven, God had een universum zonder kwaad kunnen scheppen, maar dat deed Hij niet omdat Hij ons schiep met een vrije wil. En nu komen we bij de verrassing van de dag! God kan helemaal geen universum scheppen met een vrije wil en zonder kwaad!

Betekent dit dat God niet almachtig is? Dat hangt af van je definitie van almachtig. Als je denkt dat het betekent dat God het logisch onmogelijke kan doen, heb je het mis! Hij kan geen vierkante cirkel maken; Hij kan niet liegen omdat Hij de waarheid is; en Hij kan geen wezens scheppen met een vrije wil die nooit het kwade zouden kunnen kiezen, zelfs als ze dat zouden willen.ⁱⁱⁱ

De vrije wil houdt in dat men pas echt vrij is als men kan besluiten te gehoorzamen of niet! Je kunt hier onmogelijk omheen door te zeggen dat God had moeten voorkomen dat mensen het verkeerde zouden kiezen. Probeer je eens voor te stellen dat God een heelal schiep met vrije wil, maar zonder de mogelijkheid van ongehoorzaamheid. Dat zou een wereld zijn waarin Gods schepselen slechts een zeer beperkte vrijheid hebben.

Oké, wat als mensen in deze denkbeeldige wereld alleen goede opties kunnen kiezen en geen slechte opties kunnen kiezen. Als iemand geconfronteerd wordt met bepaalde opties, waarvan er twee moreel goed zijn en één moreel slecht, dan is die persoon niet vrij ten aanzien van de moreel slechte optie. Hij zou geen enkele slechte optie kunnen kiezen, zelfs als hij dat echt zou willen. Ook al is deze persoon vrij om een van de twee goede opties te kiezen, toch zou zijn vrijheid beperkt zijn.

Je zou kunnen zeggen dat we in zo’n wereld vrede en liefde zouden hebben. Maar de vraag is of zulke vrede en liefde iets is waarvoor we geprezen kunnen worden. Je oma helpen met oversteken is geen morele goede daad meer. Het is gewoon iets wat je gedwongen wordt te doen, je kunt er niet tegenin gaan. Als je een handig programma op je laptop installeert dat geprogrammeerd kan worden om aardige woorden te zeggen. Zou je je laptop prijzen omdat hij dat doet? Je laptop moet het doen omdat jij hem zo geprogrammeerd hebt! Het is niet bewonderenswaardig, het is gewoon zoals het is. In deze denkbeeldige wereld heb je niet de optie om atheïst te zijn. In deze wereld ben je alleen vrij om God te gehoorzamen, dat wil zeggen om alleen moreel goede daden te verrichten. God loven wordt gezien als een moreel goede daad, wat betekent dat je niet kunt besluiten Hem niet te loven.

Hoe zit het met de toekomst?

Voorlopig is het dus onmogelijk om een universum te hebben zonder kwaad, maar met vrije wil. Maar hoe zit het met de toekomst? De Heer heeft beloofd alles nieuw te maken. Luister naar dit

Jesaja 11:6-9

Een wolf zal bij een lam verblijven, een luipaard bij een geitenbok neerliggen, een kalf, een jonge leeuw en gemest vee zullen bij elkaar zijn, een kleine jongen zal ze drijven. Koe en berin zullen samen weiden, hun jongen zullen bij elkaar neerliggen. Een leeuw zal stro eten als het rund. Een zuigeling zal zich vermaken bij het hol van een adder, en in het nest van een gifslang zal een peuter zijn hand steken. Men zal nergens kwaad doen of verderf aanrichten op heel Mijn heilige berg, want de aarde zal vol zijn van de kennis van de HEERE, zoals het water de bodem van de zee bedekt.

Hoe is dit mogelijk met vrije wil? Er lijkt geen kwaad te bestaan in deze nieuwe wereld en toch behoudt iedereen zijn eigen vrije wil! Maar we hebben net vastgesteld dat zo’n universum niet kan bestaan, toch? Nou, daarom zei ik ‘ja en nee’.

Denk er maar eens over na. Voorlopig is het onmogelijk omdat velen niet vrijwillig kiezen om God te gehoorzamen. Als God in de eerste plaats had besloten een universum zonder kwaad te scheppen, werd iedereen gedwongen Hem te gehoorzamen. Maar dat is niet de wereld die God wilde. Hij wilde niet zijn als de computerprogrammeur en een systeem hebben dat gewoon deed waarvoor het geprogrammeerd was. Nee, God wilde een wereld waarin mensen van Hem zouden genieten en waarin Hij van hen genoot.

Vraag 1 van de Westminster Shorter Catechism vraagt: ‘Wat is het voornaamste doel van de mens?’ en het antwoord luidt: ‘Het voornaamste doel van de mens is God te verheerlijken en Hem voor eeuwig te genieten.’

De nieuwe aarde zal anders zijn. Er zal geen kwaad en lijden zijn in deze nieuwe wereld. Dit is echter niet omdat God de mensen zal dwingen altijd te kiezen voor wat goed is en te vermijden wat verkeerd is. Nee, iedereen zal een echte vrije wil hebben, zonder bedrog! Dit is alleen mogelijk omdat de mensen die in deze nieuwe wereld zullen leven—uit vrije wil—ervoor gekozen hebben om het goede te doen, om de Heer altijd te gehoorzamen.

In deze nieuwe wereld zullen we voor eeuwig van God genieten en Hem verheerlijken, omdat wij, die daar zijn, vrijwillig besloten hebben het juiste te doen. Zij die deze nieuwe wereld beërven, stemmen er vrijwillig mee in dat God het kwaad uit de keuzemogelijkeheden wegneemt. Daarom heeft God dit nieuwe tijdperk nog niet ingeluid. Hij wil oprecht alle mensen een redelijke kans geven om vrij te kiezen om voor altijd bij Hem te zijn.

Lewis formuleerde het als volgt^iv

Waarom heeft God hen dan een vrije wil gegeven? Omdat vrije wil, hoewel het het kwaad mogelijk maakt, ook het enige is dat liefde, goedheid en vreugde mogelijk maakt. Een wereld van automaten, van wezens die als machines werken, zou nauwelijks de moeite van het scheppen waard zijn. Het geluk dat God voor zijn hogere schepselen ontwerpt, is het geluk van het vrijelijk en vrijwillig verenigd zijn met Hem en met elkaar… En daarvoor moeten ze vrij zijn. Natuurlijk wist God wat er zou gebeuren als ze hun vrijheid verkeerd zouden gebruiken: blijkbaar vond Hij het het risico waard.

Aan mijn ongelovige vrienden

Ik weet dat je zegt dat God niet bestaat. Toch blijf je klagen over al het omringende kwaad. Ik ben het ermee eens, het is verschrikkelijk om te zien wat we elkaar aandoen. Maar heb je je ooit afgevraagd wat je aan je eigen gedrag moet doen? Klagen over God helpt niet veel, of wel? Wat moet er gedaan worden aan al het kwaad? Kunnen we het zelf doen?

Ik denk dat als jij God was, je het kwaad veel sneller zou beëindigen. Jij zou slechte mensen in een hoog tempo oppakken. Je zou hardere straffen kunnen uitdelen. Jij zou geen genade tonen aan moordenaars en verkrachters. En waarom zorgen maken over mensen die gered moeten worden van jou boosheid? Ik bedoel, wil je echt hun levens behouden? Zij zijn het die de wereld, die jij zo ijverig hebt geschapen, hebben verpest. Nee, vernietig gewoon alles en iedereen omdat alles de stinkende geur van het kwaad om zich heen heeft. Om je vreedzame en inherent goede wereld te krijgen, zul je waarschijnlijk veel moeite doen om het te bereiken! Maar in al je ijver voor vrede zul je uiteindelijk zelf allerlei kwaad doen.

Daarom hebben wij, christenen, het probleem van het kwaad beantwoord zoals ik hierboven deed. Uiteindelijk zal God al het kwaad verwijderen. Er zal geen spoor zijn van de gevolgen van het kwaad, zelfs de dood zal er niet meer zijn. God zelf zal alle tranen afwissen en alles nieuw maken. Christenen zien uit naar deze dag. Uiteraard worden christenen opgeroepen om nu al in deze wereld Gods barmhartigheid te tonen. Wij moeten onze naaste liefhebben als onszelf! Maar christenen zijn er niet van overtuigd dat onze daden Gods volmaakte wereld zullen inluiden. Wij kunnen helpen deze huidige wereld beter te maken, maar uiteindelijk kan de volmaakte wereld alleen door God zelf worden geschapen. Het is Gods liefde voor zijn schepping die Hem deed wachten.

2 Petrus 3:9

De Heere vertraagt de belofte niet (zoals sommigen dat als traagheid beschouwen), maar Hij heeft geduld met ons en wil niet dat enigen verloren gaan, maar dat allen tot bekering komen.

Toch proberen de ongelovige mensen nu al de perfecte wereld te scheppen. Ze hebben geen tijd voor datgene wat ‘liefde’ heet. Ze denken dit te kunnen bereiken door wetten, het belachelijk maken van andersdenkenden en vooral door veel groepsdruk (één van de redenen dat wij, christenen, moet ophouden met andersdenkenden weg te zetten als complotgekkie, wappie, of anti-vaxxer. Een christen heeft liefde, ook voor andersdenekenden).

Laat je alstjeblieft niet misleiden door het idee dat je gered zult zijn op de dag dat God met het kwaad zal afrekenen. Niemand is veilig, iedereen heeft slechte dingen gedaan. Maar sommigen van ons hebben ingezien dat God voor een uitweg heeft gezorgd. Zijn Zoon, Jezus Christus, betaalde de straf. De prijs was hoog, maar

zo lief heeft God de wereld gehad, dat Hij Zijn eniggeboren Zoon gegeven heeft, opdat ieder die in Hem gelooft, niet verloren gaat, maar eeuwig leven heeft.

Outro

Hoe dan ook! Laat me je gedachten weten in de commentaren van de video of het artikel hieronder. Vergeet niet! Ik ben vooral actief op mijn Odysee kanaal. Je vindt een link naar dat kanaal in de beschrijving van deze video.

Ik stel jullie gebeden en steun zeer op prijs! Kijk in de beschrijving van deze video hoe je me kunt helpen. Ook plaats ik daar een link naar zowel de Nederlandse als de Engelse transcripties van deze video. En tenslotte vind je daar de links naar andere video’s en artikelen die met dit onderwerp te maken hebben.

Gods zegen toegewenst, bedankt voor het kijken, en zo de Heer wil zien we elkaar in mijn volgende video!

Eindnoten:

i Lactantius, De Ira Dei, Universiteit van Leipzig, vertaling in het Engels: K.W. Leslie, vertaling in het Nederlands: J. Hofmann, [internet] <https://scaife.perseus.org/reader/urn:cts:latinLit:stoa0171.stoa006.opp-lat1:13.20-13.21/>, pp. 13:20-21, geraadpleegd 08-11-2022.

ii Lactantius, Hoofdstuk XIII. Of the Advantage and Use of the World and of the Seasons, vertaling in het Nederlands: J. Hofmann, [internet] <https://ccel.org/ccel/lactantius/anger_of_god/anf07.iii.iii.xiii.html#iii.iii.xiii-p16>, p. 271, bekeken op 08-11-2022.

iii Plantinga, 1977, A. God, vrijheid en het kwaad, Grand Rapids, Michigan: Wm. B. Eerdmans Publishing Company, p. 17.

iv Lewis, C. S. 1943. Louter Christendom. vertaling in het Nederlands: J. Hofmann, New York: Macmillan. p. 52.

Gerelateerde artikels

God als misvatting #1 God als misvatting #2 God als misvatting #4 God als misvatting #5