Apologeet.nl
De Hel
Door Jurgen hofmann 05-11-2005
(laatst gewijzigd 07-12-2022)
Introductie
Een studie over de hel? Waar is dat nu weer voor nodig zul je misschien afvragen. Dit onderwerp is gekozen omdat er relatief weinig bekend is over de hel. Onder christenen leeft een soort taboe op dit onderwerp en dan maar niet te beginnen over wat de ongelovigen over dit onderwerp denken.
Kerkgeschiedenis
Later, omstreeks 1517, tijdens de hervorming begonnen de mensen er van doordrongen te raken dat redding puur en alleen door genade van God kwam. De kerk kon in die zin niet bijdragen aan hun redding. Jezus was de enige weg. Toch zijn de beelden die we vandaag de dag nog hebben vaak regelrecht afkomstig uit de vroege kerk.
Wat is de hel volgens veel mensen?
Veel mensen denken dat de hel het domein van Satan is. Satan zou daar als koning regeren over de zielen van overleden mensen. Samen met zijn demonen martelt hij ze dag en nacht. Volgens veel mensen zou de hel nu al in gebruik zijn. Mensen doen soms wel eens vreemde uitspraken zoals: "het is beter om te heersen in hel dan te dienen in de hemel".
De meeste christenen weten wel dat de hel gemaakt is of wordt speciaal voor satan en zijn demonen. Christenen geloven ook dat de ongelovigen uiteindelijk ook in de hel zullen belanden. Dit is dan ook zo'n beetje wat er bekend is.
Het woordje 'hel' in de bijbel
De bijbel geeft ons niet zo veel informatie over de hel. In het Oude Testament wordt wel gesproken over het dodenrijk. In het Hebreeuws is dat Sjéol. In onze oudere vertalingen van de bijbel wordt dit woord vertaald met hel.
In het Nieuwe Testament komt het dodenrijk ook voor (in het Grieks Hades) en ook dit werd consequent vertaald met het woord hel. Onder de heidense volken was het dodenrijk ook bekend onder de naam Tartarsus (2 petrus 2: 4). Tartarsus is een diepe afgrond ook wel bodemloze put genoemd waarin gevallen engelen door God opgesloten zijn in afwachting van het eindoordeel. Daarnaast wordt in het Nieuwe Testament ook gesproken over de Gehenna. De NBG vertaling vertaalt alleen dit woord nog met hel (Sjéol en Hades worden in de NBG gewoon met dodenrijk vertaald).De NBV vertaling vertaalt het woord Gehenna niet en noemt het dus gewoon Gehenna.
Even de termen op een rijtje:
- Sjéol = Hebreeuws voor dodenrijk
- Hades = Grieks voor dodenrijk
- Tartarsus = Grieks voor de diepste afgrond van het dodenrijk
- Gehenna = Dal van Hinnom even buiten Jeruzalem
Naast deze termen wordt ook de uitspraak 'poel van vuur en zwavel' of 'vuurpoel' gebruikt. Je begrijpt wel dat door de vertalingen veel verwarring kan ontstaan. Eigenlijk komt het woord 'hel' niet voor in de bijbel. Het woordje hel is een verzamelnaam voor de plek waar uiteindelijk Gods tegenstanders zullen komen.
Dodenrijk
Jezus zelf zei tegen de misdadiger aan het kruis dat hij vandaag nog bij Hem in het paradijs zou zijn (Lukas 23: 43). Deze uitspraak van Jezus komt volkomen overeen met de heersende ideeën dat de gestorven heiligen bij God in het paradijs (hemel) zouden verblijven. Waarschijnlijk heeft God ons zo weinig bekend gemaakt over het dodenrijk omdat Hij niet wil dat wij ons bezig gaan houden met dit rijk.
Leviticus 19: 31; 20: 27
Raadpleeg geen geesten en schimmen van doden. Wie zich tot hen wendt, verontreinigt zichzelf. Ik ben de HEER, jullie God.
Een man of een vrouw die geesten of schimmen van doden laat spreken, moet ter dood gebracht worden. Zulke mensen moeten worden gestenigd en hebben hun dood aan zichzelf te wijten.
We zien in openbaringen dat het dodenrijk geen eeuwig durend iets is. Je zou in juridische termen kunnen zeggen dat het dodenrijk een plaats is voor voorlopige hechtenis. Deze plaats zal niet meer nodig zijn als het oordeel geveld is.
Openbaring 20: 13, 14
En de zee gaf de doden, die in haar waren, en de dood en het dodenrijk gaven de doden, die in hen waren, en zij werden geoordeeld, een ieder naar zijn werken.
En de dood en het dodenrijk werden in de poel des vuurs geworpen. Dat is de tweede dood: de poel des vuurs.
Gehenna
Het Gehenna is interessanter voor ons omdat Jezus zelf deze term gebruikt in Zijn onderwijs. Hij gebruikt het woord vooral om ons ergens voor te waarschuwen, bijvoorbeeld in Matteüs.
Matteüs 5: 29
Als je rechteroog je op de verkeerde weg brengt, ruk het dan uit en werp het weg. Je kunt immers beter een van je lichaamsdelen verliezen dan dat heel je lichaam in de Gehenna geworpen wordt.
Waar zou Hij ons voor waarschuwen? Om daar achter te komen moeten we weten wat het Gehenna was. Het Gehenna was een dal even buiten Jeruzalem. Dit dal wordt ook wel 'dal van Hinnom' genoemd. Dit dal was vrij diep en had steile wanden. Op het diepste gedeelte van dit dal kon het zonlicht niet komen. De Gehenna werd gebruikt om al het afval van de stad te dumpen.
Alles wat verteerbaar was werd aan de wormen overgelaten en de rest werd verbrand. Deze plaats was hier ideaal voor omdat de stank tegengehouden werd door de steile wanden. De mestpoort liep op dit dal uit en werd alleen gebruikt om afval door te vervoeren. Om al het afval te kunnen verwerken werd het vuur constant opgestookt. De stank moest verschrikkelijk zijn omdat al het organische gewoon lag te rotten. Deze plaats werd ook gebruikt om de gekruisigde misdadigers te dumpen zonder enige vorm van begrafenis. De ultieme schande voor een jood was dat men zijn lichaam onbegraven liet liggen. Dit had Jezus ook kunnen overkomen, ware het niet dat Jozef van Arimatea Hem zijn eigen graftombe gaf. Het Gehenna was ook bekend onder een gruwelijke geschiedenis.
2 kronieken 28: 1- 3
Achaz was twintig jaar oud toen hij koning werd. Zestien jaar regeerde hij in Jeruzalem. Hij deed niet wat goed is in de ogen van de HEER, zoals zijn voorvader David, maar volgde het voorbeeld van de koningen van Israël. Hij ging zelfs zo ver dat hij godenbeelden maakte voor de Baäls. Ook ontstak hij offers in het Hinnomdal en verbrandde hij zijn zonen als offer volgens het gruwelijke gebruik van de volken die de HEER voor de Israëlieten had verdreven.
Betekenis van deze woordspeling
De meeste joden wisten dat er aan het einde van de tijd een oordeel zou zijn over alle mensen. De heiligen mogen dan voor eeuwig bij God wonen, maar de ontheiligen zouden in een oordeelplaats geworpen worden.
Jesaja 66: 15- 16
De HEER zal komen in een vuur, met zijn wagens als een wervelstorm. Hij komt zijn toorn uitvieren in vlammen, zijn dreiging in een vuurgloed. De HEER zal over al wat leeft een oordeel vellen, te vuur en te zwaard, en tallozen worden door hem doorboord.
Openbaringen 20: 11- 15
Toen zag ik een grote witte troon en hem die daarop zat. De aarde en de hemel vluchtten van hem weg en verdwenen in het niets. Ik zag de doden, jong en oud, voor de troon staan. Er werden boeken geopend. Toen werd er nog een geopend: het boek van het leven. De doden werden op grond van wat in de boeken stond geoordeeld naar hun daden. De zee stond de doden die ze in zich had af, en ook de dood en het dodenrijk stonden hun doden af. En iedereen werd geoordeeld naar zijn daden. Toen werden de dood en het dodenrijk in de vuurpoel gegooid. Dit is de tweede dood: de vuurpoel. Wie niet in het boek van het leven bleek te staan werd in de vuurpoel gegooid.
De vuurpoel, waarin Openbaringen 20 over gesproken wordt, is een oneindige kwelling. De joden konden zich geen voorstelling maken die daar genoeg recht aan deed. De overeenkomst tussen de Gehenna en de vuurpoel van Gods eindoordeel was het enige wat ze konden bedenken. De joden gruwelden al bij de gedachte aan de Gehenna. Dit was een zeer onheilige plaats voor hen. Ze wisten ook dat de uiteindelijke bestemming voor de goddeloze nog veel erger (dan de Gehenna) zou zijn.
Hoe zal het in de hel zijn?
De hel zal een plek zijn waar niets van Gods goedheid te bespeuren is. Mensen zullen dus een totale geestelijke dood ervaren. Ze kunnen niet met God communiceren simpelweg omdat ze voor eeuwig van Hem zijn afgesloten.
2 Tessalonicenzen 1:9
Ze zullen voor eeuwig worden verstoten, ver van de Heer en van zijn kracht en majesteit
Er zal een zeer depressieve sfeer hangen. De mensen die daar zijn zullen volgens Jezus tanden knarsen (van woede?) en wenen (van verdriet?).
Markus 9: 48
waar de wormen blijven knagen en het vuur niet dooft.
Sommigen nemen dit letterlijk, maar het kan ook als beeldspraak opgevat worden. In het laatste geval zou je kunnen zeggen: Een constant 'knagend' gevoel van "Had ik maar..", en het 'brandende' verlangen naar genegenheid.
Matteüs 24: 51
en hij zal hem straffen met zijn zwaard en hem het lot van de huichelaars laten ondergaan; daar zal hij met hen jammeren en knarsetanden.
Alle vuiligheid van de hele wereld en van alle tijden zal daar zijn (demonen, zware misdadigers, perverse mensen en ga zo maar door).
Openbaring 21: 8
Maar voor hen die laf en trouweloos zijn geweest, die zich hebben ingelaten met gruwelijke dingen, met moord, ontucht, toverij of afgodendienst, voor allen die de leugen hebben gediend: hun deel is de vuurpoel met brandende zwavel, dat is de tweede dood.
Mensen zullen eenzaam zijn. Alle goede normen zoals liefde, barmhartigheid, medelijden, hulpvaardigheid zijn eigenschappen van God. Deze eigenschappen zullen we in de hel niet vinden.
Jakobus 2: 13
Onbarmhartig zal het oordeel zijn over wie geen barmhartigheid heeft bewezen; maar de barmhartigheid overwint het oordeel.
Voor wie waren Jezus' waarschuwingen?
De meeste waarschuwingen die Jezus gaf was verrassend genoeg gericht tot Zijn eigen discipelen. We kunnen dat opmaken uit de context waarin Zijn waarschuwingen staan. Hij heeft nooit de zondaars direct aangesproken over de hel. Hij heeft van al Zijn waarschuwingen maar twee keer heeft Hij een waarschuwing gegeven aan de Schriftgeleerden en de Farizeeën.
Matteüs 23: 15; 23: 33
Wee jullie, schriftgeleerden en Farizeeën, huichelaars, jullie bereizen landen en zeeën om één enkele proseliet te winnen, en wanneer je hem eenmaal voor je gewonnen hebt, wordt hij dankzij jullie tot een hellekind in het kwadraat. Slangen zijn jullie, addergebroed, hoe denken jullie te kunnen ontkomen aan een veroordeling tot de Gehenna?
Mogelijk ging Jezus er al vanuit dat de zondaars sowieso op de weg naar de hel waren.
Matteüs 7: 13- 14
Ga door de nauwe poort naar binnen. Want de brede weg, die velen volgen, en de ruime poort, waar velen door naar binnen gaan, leiden naar de ondergang. Nauw is de poort naar het leven, en smal de weg ernaartoe, en slechts weinigen weten die te vinden.
Enkele duidelijke waarschuwingen aan het adres van Zijn eigen discipelen staan in Matteüs 5. Jezus onderwijst Zijn discipelen over het leven als Zijn discipel. Jezus spreekt hier niet zoals veel mensen beweren tot ongelovigen, maar tot Zijn eigen discipelen.
Matteüs 5: 13; 5: 20; 5: 22; 5: 29- 30
Jullie zijn het zout van de aarde. Maar als het zout zijn smaak verliest, hoe kan het dan weer zout gemaakt worden? Het dient nergens meer voor, het wordt weggegooid en vertrapt.
Want ik zeg jullie: als jullie gerechtigheid niet groter is dan die van de schriftgeleerden en de Farizeeën, zullen jullie zeker het koninkrijk van de hemel niet binnengaan.
En ik zeg zelfs: ieder die in woede tegen zijn broeder of zuster tekeergaat, zal zich moeten verantwoorden voor het gerecht. Wie tegen hen "Nietsnut!" zegt, zal zich moeten verantwoorden voor het Sanhedrin. Wie "Dwaas!" zegt, zal voor het vuur van de Gehenna komen te staan.
Als je rechteroog je op de verkeerde weg brengt, ruk het dan uit en werp het weg. Je kunt immers beter een van je lichaamsdelen verliezen dan dat heel je lichaam in de Gehenna geworpen wordt. En als je rechterhand je op de verkeerde weg brengt, hak hem dan af en werp hem weg. Je kunt immers beter een van je lichaamsdelen verliezen dan dat heel je lichaam naar de Gehenna gaat.
Eens behouden altijd behouden?
Met andere woorden: als je een keer voor Jezus gekozen hebt, ben je zeker dat je voor eeuwig bij God mag wonen. Dit is een leus die vaak geroepen wordt als het om de hel gaat. Zo op het eerste gezicht klinkt dit logisch! Toch zitten er een paar haken en ogen aan deze stelling. Het zou suggereren dat je één keer ja moet zeggen tegen Jezus en dat je daarna weer kunt leven zoals je wilt. De tekst die dan vaak als bewijs aangehaald wordt is:
Romeinen 8: 34- 39
Wie zal hen veroordelen? Christus Jezus, die gestorven is, meer nog, die is opgewekt en aan de rechterhand van God zit, pleit voor ons.
35Wat zal ons scheiden van de liefde van Christus? Tegenspoed, ellende of vervolging, honger of armoede, gevaar of het zwaard?
36Er staat geschreven: 'Om u worden wij dag na dag gedood en afgevoerd als schapen voor de slacht.'
37Maar wij zegevieren in dit alles glansrijk dankzij hem die ons heeft liefgehad.
38Ik ben ervan overtuigd dat dood noch leven, engelen noch machten noch krachten, heden noch toekomst,
39hoogte noch diepte, of wat er ook maar in de schepping is, ons zal kunnen scheiden van de liefde van God, die hij ons gegeven heeft in Christus Jezus, onze Heer.
Laten we eens vers voor vers gaan kijken wat er nu eigenlijk staat:
vers 34
In dit vers staat dat Jezus voor ons pleit bij God de Vader zelf. Dat is een geweldige gedachte. Maar wat sommige mensen vergeten te vertellen is dat we het Jezus wel mogelijk moeten maken om voor ons te pleiten. Jezus waarschuwt ons namelijk in:
Matteüs 10: 28:
Wees niet bang voor hen (dat zijn andere mensen) die wel het lichaam maar niet de ziel kunnen doden. Wees liever bang voor hem (dat is god) die in staat is én ziel én lichaam om te laten komen in de Gehenna.
Waarom? Nou, omdat Hij ook zegt dat we Hem niet moeten verloochenen (ontkennen dat we Hem kennen) want dan zal Hij ons ook ontkennen bij God de Vader.
Matteüs 10: 32, 33
Iedereen die mij zal erkennen bij de mensen, zal ook ik erkennen bij mijn Vader in de hemel. Maar wie mij verloochent bij de mensen, zal ook ik verloochenen bij mijn Vader in de hemel.
Vers 35
Zolang we Jezus blijven vertrouwen zullen externe zaken ons zeker niet kunnen scheiden van Zijn liefde.
Johannes 15:9, 10
Ik heb jullie liefgehad, zoals de Vader mij heeft liefgehad. Blijf in mijn liefde: je blijft in mijn liefde als je je aan mijn geboden houdt, zoals ik me ook aan de geboden van mijn Vader gehouden heb en in zijn liefde blijf.
Maar een klein stukje voor deze tekst zegt Jezus het volgende.
Johannes 15: 4- 6
Blijf in mij, dan blijf ik in jullie. Een rank die niet aan de wijnstok blijft, kan uit zichzelf geen vrucht dragen. Zo kunnen jullie geen vrucht dragen als jullie niet in mij blijven.Ik ben de wijnstok en jullie zijn de ranken. Als iemand in mij blijft en ik in hem, zal hij veel vrucht dragen. Maar zonder mij kun je niets doen. Wie niet in mij blijft wordt weggegooid als een wijnrank en verdort; hij wordt met andere ranken verzameld, in het vuur gegooid en verbrand.
Vers 37
Jezus geeft kracht door Zijn Geest om alle problemen op ons pad te kunnen doorstaan.
2 Timoteüs 1: 7
God heeft ons niet een geest van lafhartigheid gegeven, maar een geest van kracht, liefde en bezonnenheid.
Dankzij Zijn Geest is het mogelijk voor ons om vol te houden om heilig te leven tot het eind.
1 Korintiërs 9: 24- 27
Weet u niet dat van de atleten die in het stadion een wedloop houden er maar één de prijs kan winnen? Ren als de atleet die wint. Iedereen die aan een wedstrijd deelneemt beheerst zich in alles; atleten doen het voor een vergankelijke erekrans, wij echter voor een onvergankelijke. Daarom ren ik niet als iemand die geen doel heeft, vecht ik niet als een vuistvechter die in de lucht slaat. Ik hard mezelf en oefen me in zelfbeheersing, want ik wil niet aan anderen de spelregels opleggen om uiteindelijk zelf te worden gediskwalificeerd.
Vers 38 en 39
Paulus somt hier een rijtje op van dingen die ons niet kunnen scheiden van Gods liefde. Let op dat hij alleen dingen noemt die buiten ons om gaan. Het enige wat hij niet in het rijtje noemt zijn we zelf.
Wat betekent dit voor ons?
Jezus zegt:
Matteüs 5: 48
Wees dus volmaakt, zoals jullie hemelse Vader volmaakt is.
Misschien denk je nu: "Ik kan helemaal niet volmaakt zijn. Misschien een beetje, maar zeker niet zoals God de Vader!". Dit wist God natuurlijk ook wel. Het was voor niemand mogelijk om gered te worden.
Romeinen 3: 10- 12
Zo staat er ook geschreven: Er is geen mens rechtvaardig, zelfs niet één, er is geen mens verstandig, er is geen mens die God zoekt. Allen hebben ze zich afgewend, heel de mensheid is verdorven. Er is geen mens die nog het goede doet, er is er zelfs niet één.
Redding!!
Omdat we in Gods ogen fout doen en zijn hebben we de eeuwige straf verdient. God kan namelijk geen onvolmaakte mensen toelaten in Zijn koninkrijk. Als Hij dat wel zou doen zou Zijn koninkrijk niet meer volmaakt zijn. Bovendien gaat dat tegen Zijn rechtvaardigheid in. Op de zonde staat straf en die straf moet hoe dan ook gedragen worden. 
Kolossenzen 1: 12- 23
Breng dus met vreugde dank aan de Vader. Hij stelt u in staat om te delen in de erfenis die alle heiligen wacht in het licht. Hij heeft ons gered uit de macht van de duisternis en ons overgebracht naar het rijk van zijn geliefde Zoon, die ons de verlossing heeft gebracht, de vergeving van onze zonden. Beeld van God, de onzichtbare, is hij, eerstgeborene van heel de schepping: in hem is alles geschapen, alles in de hemel en alles op aarde, het zichtbare en het onzichtbare, vorsten en heersers, machten en krachten, alles is door hem en voor hem geschapen. Hij bestaat vóór alles en alles bestaat in hem. Hij is het hoofd van het lichaam, de kerk. Oorsprong is hij, eerstgeborene van de doden, om in alles de eerste te zijn: in hem heeft heel de volheid willen wonen en door hem en voor hem alles met zich willen verzoenen, alles op aarde en alles in de hemel, door vrede te brengen met zijn bloed aan het kruis. Eerst was u van hem vervreemd en was u hem in al het kwaad dat u deed vijandig gezind, maar nu heeft hij u door de dood van zijn aardse lichaam met zich verzoend om u heilig, zuiver en onberispelijk bij zich te brengen. Maar dan moet u blijven geloven, onwrikbaar gegrondvest zijn in de hoop die het evangelie brengt, het evangelie dat u gehoord hebt en dat aan alle schepselen onder de hemel verkondigd is, en waarvan ik, Paulus, de dienaar ben geworden.
Denk hier niet te licht over. Het heeft Hem werkelijk alles gekost. Veel mensen denken dat Jezus tijdens Zijn dood in de hel is geweest. In de bijbel kunnen we lezen dat Hij in het dodenrijk was. Wanneer was Hij dan wel in de hel?
Matteüs 17:45-46
Op het middaguur viel er een duisternis over het hele land, die drie uur aanhield. Aan het einde daarvan, in het negende uur, riep Jezus met luide stem: 'Eloï, Eloï, lema sabachtani?', wat in onze taal betekent: 'Mijn God, mijn God, waarom hebt u mij verlaten?'
Jezus voelde de scheiding van tussen de mens en God. Een kenmerk van de hel is de afwezigheid van God. Niemand zal daar nog maar iets van God merken. Stel je eens voor hoe dat moet zijn.
Joh 19:28
Toen wist Jezus dat alles was volbracht, en om de Schrift geheel in vervulling te laten gaan zei hij: 'Ik heb dorst.'
Jezus riep dat Hij dorst had. Denk maar eens aan het verhaal van de rijke man en de arme Lazarus in Lukas. Wederom kunnen we ons afvragen of we hier met beeldspraak te maken hebben of niet. Feit blijft dat we aan Jezus' reactie kunnen zien dat Hij de volledige kwelling ervoer.
Lukas 16:24
Hij riep: "Vader Abraham, heb medelijden met mij en stuur Lazarus naar me toe. Laat hem het topje van zijn vinger in water dompelen om mijn tong te verkoelen, want ik lijd pijn in deze vlammen."
Het mooie van alles is dat Jezus na drie dagen weer levend is geworden. Met die daad heeft Hij de dood én Satan overwonnen. Gaan wij dan nooit meer dood als we in Hem geloven? Ja, we gaan nog steeds dood. Maar! Dat blijven we niet. Onze ziel zal bij ons sterven naar God toe gaan. Daar zullen we dan blijven tot de dag dat God beslist dat Jezus weer terug moet naar de aarde. Op dat moment zullen alle overleden gelovigen weer een nieuw lichaam krijgen. De gelovigen die dan nog leven zullen in een oogwenk een ander lichaam krijgen. Hij zal dan Zijn Koninkrijk gaan vestigen op de aarde en wij mogen daar voor altijd bij Hem wonen.
Wat moet je nu doen?
Ben al je christen? Heb je al je vertrouwen al op Jezus Christus gesteld? Goed zo! Dat is het belangrijkste wat je moet doen, je vertrouwen op Jezus stellen. Heb je bepaalde dingen in je leven waarvan je weet dat God er niet blij mee kan zijn? Reken daar dan mee af zoals in de eerste brief van Johannes staat:
1 Johannes 1: 9
Indien wij onze zonden belijden, Hij is getrouw en rechtvaardig, om ons de zonden te vergeven en ons te reinigen van alle ongerechtigheid.
Blijf gehoorzaam aan Jezus en ga niet je eigen kant op.
Kolossenzen 2: 6- 8
Volg de weg van Christus Jezus, nu u hem als uw Heer aanvaard hebt. Blijf in hem geworteld en gegrondvest, houd vast aan het geloof dat u geleerd is en wees vervuld van dankbaarheid. Wees op uw hoede en laat u niet meeslepen door holle en misleidende theorieën die op menselijke tradities zijn gebaseerd en zich richten op de machten van de wereld en niet op Christus.
Handelingen 2: 38
Petrus antwoordde: 'Keer u af van uw huidige leven en laat u dopen onder aanroeping van Jezus Christus om vergeving te krijgen voor uw zonden. Dan zal de heilige Geest u geschonken worden,
Vraag Hem om Zijn Geest. Zonder Zijn Geest zul je het moeilijk krijgen om vol te houden.
Lukas 11: 13
Als jullie dus, ook al zijn jullie slecht, je kinderen al goede gaven schenken, hoeveel te meer zal de Vader in de hemel dan niet de heilige Geest geven aan wie hem erom vragen.'
Houd vol tot het einde!
Hebreeën 10: 36
Blijf juist volharden, want als u de wil van God doet, zult u ontvangen wat u beloofd is.
Kolossenzen 3:24
want u weet dat u van de Heer een erfenis als beloning zult ontvangen–uw meester is Christus!
Openbaringen 22: 20- 21
Hij die van deze dingen getuigt, zegt: 'Ja, ik kom spoedig!'
Amen. Kom, Heer Jezus!
De genade van onze Heer Jezus zij met u allen.
