Apologeet.nl
Het eerste beweger argument van Thomas AquinoArtikel door I. Hofmann, juli 2024. Alle rechten voorbehouden. Geplaatst met toestemming op Apologeet.nl.
Introductie
Thomas van Aquino is een bekende rooms-katholieke filosoof en theoloog uit de dertiende eeuw. Hij leefde van 1225 tot 1274 en werd in 1323, 49 jaar na zijn dood, tot heilige verklaart. Tijdens zijn leven werkte hij aan het verzoenen van de ideeën van Aristoteles en de leerstellingen van het christendom. Dit leidde ertoe dat hij met vijf – op logica gebaseerde – godsbewijzen kwam. Hiervan nemen we er drie, die in inhoud en uitwerking dicht op elkaar liggen onder de loep en beantwoorden vragen over de vorm – a priori of a posteriori – en nemen we een inkijkje in de tegenargumenten van de befaamde Richard Dawkins tegen deze theorieën.
A priori en a posteriori
Maar eerst wat zijn a posteriori en a priori? Dit zijn de twee wetenschappelijke manieren om van een gegeven (iets wat we al weten), informatie te krijgen van een ander, verwant onderwerp. In de praktijk gaat dit meestal om het verband tussen oorzaak en gevolg. Bij een a posteriori – Latijn voor ‘van wat er na komt’ – redenering begin je bij het gevolg en probeer je daar de oorzaak van te achterhalen, dit is dus een inductieve vorm van redeneren. In het geval van een a priori – Latijn voor ‘van wat er voor is’ – redenering is de gegeven de oorzaak en probeer je te achterhalen wat de gevolgen daarvan zijn, dit is een deductieve vorm van redeneren.
De godsbewijzen van Aquino
De drie die we in dit stuk bestuderen komen allemaal op hetzelfde neer: alles wat beweegt moet eerst in beweging gezet worden. Alles heeft dus een oorzaak, maar omdat niets zichzelf kan veroorzaken hebben alle oorzaken ook weer een oorzaak. Door deze redenering worden we in een eindeloze regressie van oorzaak en gevolg gezogen. Niets in onze wereld is echter eindeloos, alles om ons heen heeft een begin en een einde; hieruit kunnen we opmaken dat er iets moet zijn geweest dat alles in beweging heeft gezet. Dit ‘iets’ moet echter los hebben gestaan van deze regressie om de eerste te kunnen zijn; het mocht niet gebonden zijn aan de natuurwetten van onze wereld; het moest volledig vrij en oneindig zijn geweest. Dit ‘iets’ noemen we God en deze redenering wordt het eerste beweger argument genoemd.
Wat is hier de redeneringsvorm?
Wanneer we het eerste beweger argument gebruiken kijken we naar de dingen om ons heen, met andere worden: de effecten, vandaar uit, gaan we naar achter en proberen we de oorzaak te ontdekken: dit is een duidelijk geval van een a posteriori redenering, omdat we van voor naar achteren gaan. Bij een a priori zouden we bij God als oorzaak beginnen om vervolgens de effecten van zijn daden te achterhalen; dus van achter naar voren redeneren. Daar is hier echter geen sprake van.
Het tegenargument van Richard Dawkins
Volgens de filosoof Richard Dawkins (1941 – heden) is de aanname dat God zelf van alle regressie is gevrijwaard volkomen ongegrond. Hij vindt dat het tevoorschijn toveren van een einde aan iets oneindigs een ongeoorloofde luxe is. Zelfs al zouden we deze luxe nemen dan zouden we volgens hem nog niet al die kenmerken: almogendheid, alwetendheid, goedheid en ontwerpvernuft aan deze ‘God’ toe kunnen kennen. Volgens Dawkins kun je het probleem van eeuwige regressie niet tegenhouden door ervan uit te gaan dat er een beweger is die niet bewogen is, omdat we dit nergens op kunnen baseren en dus volgens hem het probleem alleen maar verschuiven naar wie deze beweger in beweging heeft gezet.
De Weerlegging
Het is bijzonder dat de heer Dawkins in principe meent dat De Schepper gebonden moet zijn aan de natuurlijke wetten van zijn eigen schepping, door te beweren dat ook hij (De Schepper) gebonden moet zijn aan regressie. De onlogica hier achter is te zien aan de hand van het programmeren van een computersysteem, de programmeur is hier De Schepper en codeert de regels volgens welk de machine moet werken: als A wordt ingedrukt moet B gebeuren. Is de programmeur nu zelf gebonden aan deze regel? Nee, die regel beperkt zich tot het systeem. Hetzelfde geldt voor God en de regels die hij in het universum heeft Geprogrammeerd.
Het tweede argument van Richard Dawkins gaat om het toekennen van eigenschappen aan deze eerste beweger: de eigenschappen van almogendheid, alwetendheid, goedheid en ontwerpvernuft. Deze eigenschappen zijn echter stuk voor stuk noodzakelijk voor het kunnen scheppen van een universum. Te beginnen met almogendheid: het hebben van almacht is logischerwijs nodig om uit het niets ‘iets’ te kunnen maken, en daar regels en systemen in werk te laten treden die er daarvoor niet waren. Om iets te kunnen maken moet je er alles van afweten, alwetendheid is dus ook noodzakelijk. Het feit dat De Schepper ontwerpvernuftheeft, spreekt ook voor zich, als je eens ziet hoe perfect het heelal werkt en functioneert; van de mechanismen in de kleinste insecten tot het in balans houden van de planeten door de zwaartekracht, alles ademt een perfect ontwerp. Tenslotte is er nog goedheid. Bij het woord goedheid denken de meeste mensen aan morele wetten en regels, maar het betekent nog veel meer dan alleen dat. Dingen zijn ook ‘goed’ op het moment dat ze werken zoals ze horen te doen, en zo doen ‘goede’ ook wat ze moeten doen. De morele en natuurlijke wetten werken dus samen. Om een uitstekend werkend universum te scheppen moet God dus ook over goedheid beschikken.
De Conclusie
Het eerste beweger argument houdt opnieuw stand. Het is en blijft een van de sterkste argumenten sinds de middeleeuwen voor het bestaan van God omdat hij op wetenschappelijke (a posteriorische) wijze laat zien dat er een schepper nodig is die over alwetendheid, almacht, goedheid en ontwerpvernuft beschikt.
Bronnen:
<https://philosophy.stackexchange.com/questions/95804/dawkins-on-god-what-are-the-strongest-counters-to-his-argument>
<https://historiek.net/thomas-van-aquino-filosoof-theoloog/69446/>
<https://www.filosofie.nl/filosofen/thomas-van-aquino/>
<https://www.britannica.com/topic/a-priori-knowledge>
